চাণক্য নীতিৰ ষষ্ঠ খণ্ডৰ নৱম পদত এজন ব্যক্তিয়ে কেতিয়া আৰু কাৰ পাপৰ বাবে নিজে শাস্তি ভোগ কৰিবলগীয়া হয় সেই বিষয়ে ব্যাখ্যা কৰা হৈছে। এই বিপদবোৰৰ পৰা যদি আঁতৰি থাকিব বিচাৰে তেন্তে আজিয়ে এনে মানুহক ত্যাগ কৰক।
राजा राष्ट्रकृतं पापं राज्ञः पापं पुरोहितः । भर्ता च स्त्रीकृतं पापं शिष्यपापं गुरुस्तथा – এই শ্লোকত চাণক্যই ৰজা-প্ৰজা, গুৰু-শিষ্য আৰু পতি-পত্নীৰ উদাহৰণ দি বুজাইছে যে এনেদৰে সংযুক্ত হোৱা লোকসকলে ইজনে সিজনৰ পাপ বা ভুলৰ শাস্তি ভোগ কৰিবলগীয়া হয়।
চাণক্যই কৈছে যে প্ৰতিজন ব্যক্তিয়ে নিজৰ কৰ্মৰ পৰিণাম ভোগ কৰিব লগা হয় কিন্তু কেতিয়াবা এনেকুৱা পৰিস্থিতিৰ সৃষ্টি হয় যেতিয়া তেওঁ আনৰ পাপ কৰ্মৰ বেয়া পৰিণতি ভোগ কৰিবলগীয়া হয়। চাণক্যৰ মতে এইবোৰ কথা কেনেকৈ পৰিহাৰ কৰিব পাৰি, মানুহৰ পৰা দূৰত্ব বজাই ৰাখিব পাৰি আৰু কঠিন পৰিস্থিতিত কেনে আচৰণ কৰিব পাৰি।
চাণক্যৰ মতে দেশৰ জনসাধাৰণ বা শাসকে যদি কিবা ভুল কৰে তেন্তে তাৰ পৰিণাম এনেকুৱা হ’ব লাগে যে দেশৰ শাসক আৰু জনসাধাৰণ উভয়ে নিজৰ দায়িত্ব ভালদৰে বুজি লৈ ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰিব লাগে। ভুল কাম নকৰিব। বিশেষকৈ ক্ষমতাত থকা শক্তিশালী ব্যক্তিজনৰ পৰা আঁতৰি থকাটো ভাল কাৰণ তেওঁলোক ভাল বন্ধু বা শত্ৰুও নহয়।
শিক্ষকৰ কাম হ’ল শিষ্যক সঠিক পথ দেখুৱাই দিয়া, আনহাতে শিষ্যৰ দায়িত্ব হ’ল কেৱল সফলতা লাভৰ বাবে শিক্ষকে দেখুওৱা পথ অনুসৰণ কৰা, কিন্তু শিক্ষক সঠিক নহ’লে শিষ্যৰ ভৱিষ্যত নষ্ট হয় যদি হয় তেন্তে সেয়া গুৰুৰ অপমান কঢ়িয়াই আনে। এনে ক্ষেত্ৰত উপযুক্ত শিক্ষক বাছি লওক, একে সময়তে শিক্ষাৰ শলাগ লোৱাসকলৰ মাজত যোগাযোগ কৰক।
স্বামী-স্ত্ৰীৰ মাজত পাৰস্পৰিক সম্পৰ্ক আছে। চাণক্যই কৈছে যে জীৱনত বেয়া পত্নী পালে প্ৰতিদিনে কষ্ট ভোগ কৰিব লাগে। গতিকে এনে বিবাহৰ পূৰ্বে জীৱন সংগীৰ ক্ৰোধ, অহংকাৰ, লোভৰ মাপকাঠীৰে পৰীক্ষা কৰিব লাগে।
